8 sierpnia, 2023
Śmierć osób bliskich zawsze jest bardzo trudnym momentem w życiu członków rodziny, nie tylko w zakresie emocjonalnym, niestety często również wiąże się z gwałtownym pogorszeniem stopy życiowej osób najbliższych zmarłemu. Należy zatem pamiętać, że członkom rodziny przysługuje szereg uprawnień i świadczeń, zwłaszcza ze strony Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, o które to uprawnione osoby mogą się ubiegać.
W niniejszym artykule uwaga zostanie skupiona na świadczeniach, które można uzyskać z ZUS. Informacyjnie wskazujemy jednak, że analogiczne świadczenia można uzyskać w ramach KRUS.
ZASIŁEK POGRZEBOWY.
Zasiłek przysługuje: członkowi rodziny, pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego, osobie obcej, jeżeli pokryli koszty pogrzebu. Uprawnionymi przy przyznawaniu zasiłku są członkowie rodziny: małżonek (wdowa i wdowiec) – także pozostający w separacji orzeczonej wyrokiem sądu, rodzice, ojczym, macocha oraz osoba przysposabiająca, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, dzieci przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, rodzeństwo, dziadkowie, wnuki, osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.
Zasiłek pogrzebowy przysługuje po śmierci:
1. osoby, która ma przyznaną emeryturę lub rentę,
2. osoby, która ma przyznaną emeryturę pomostową,
3. osoby, która jest ubezpieczona w ZUS,
4. osoby, która ma przyznane nauczycielskie świadczenie kompensacyjne,
5. osoby, która zmarła w czasie pobierania zasiłku chorobowego albo świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu ubezpieczenia,
6. osoby, która w dniu śmierci nie miała przyznanej emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania,
7. cywilnej niewidomej ofiary działań wojennych, która pobierała świadczenie pieniężne,
8. osoby, która pobierała świadczenie przedemerytalne lub zasiłek przedemerytalny,
9. osoby, która pobierała rentę socjalną,
10. osoby, która zmarła wskutek wypadku lub choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach,
11. osoby, która pobierała rentę z tytułu wypadku lub choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach,
12. członka rodziny osoby wymienionej w punktach 1–4, 8 i 11.
Należy pamiętać, że zasiłek pogrzebowy przysługuje tylko z jednego tytułu. Wysokość zasiłku pogrzebowego wynosi w przypadku członka rodziny – 4000 zł, niezależnie od kwoty poniesionych kosztów pogrzebu. W odniesieniu do osoby obcej lub pracodawcy, domu pomocy społecznej, gminy, powiatu, osoby prawnej kościoła lub związku wyznaniowego do wysokości poniesionych kosztów, ale nie więcej niż 4000 zł. W razie poniesienia kosztów pogrzebu przez więcej niż jedną osobę lub podmiot, zasiłek pogrzebowy ulega podziałowi między te osoby lub podmioty – proporcjonalnie do poniesionych kosztów pogrzebu.
Zasiłek pogrzebowy można uzyskać z ZUS, w tym celu należy złożyć stosowne dokumenty. Są to:
– wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego,
– akt zgonu członka rodziny,
– rachunki potwierdzające koszty pogrzebu,
– dokumenty potwierdzające pokrewieństwo z osobą zmarłą,
– zaświadczenie mówiące o tym, że osoba zmarła była ubezpieczona.
Ten wniosek należy złożyć w ciągu 12 miesięcy od śmierci osoby bliskiej. Jeżeli jest to niemożliwe, uprawniony może ubiegać się o świadczenia, ale musi dołączyć do wniosku dokumenty potwierdzające, że jego złożenie wcześniej nie było wykonalne.
RENTA RODZINNA.
Do otrzymania tego świadczenia mają prawo członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci: miała ustalone prawo do emerytury, albo spełniała warunki do jej uzyskania, miała ustalone prawo do emerytury pomostowej, miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, albo spełniała warunki do jej uzyskania, pobierała zasiłek przedemerytalny, pobierała świadczenie przedemerytalne, pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
Do otrzymania renty rodzinnej uprawnionymi są:
1. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:
• do ukończenia 16 lat;
• jeśli się uczą – do ukończenia 25 lat (jeżeli dziecko ukończyło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłużamy do zakończenia tego roku studiów);
• bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat lub w przypadku kontynuowania nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat.
2. Wnuki i rodzeństwo – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności.
3. Inne dzieci – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, z wyjątkiem dzieci które były wychowywane i utrzymywane w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka.
4. Małżonek (wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej, jeżeli:
• w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy; albo
• wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat;
• sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
• ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.
Owdowiała osoba, która nie spełnia tych warunków i nie ma źródła utrzymania, ma prawo do renty rodzinnej przez rok od śmierci współmałżonka lub przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka. Małżonka lub małżonek rozwiedziony albo wdowa lub wdowiec, którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia wymienionych warunków – mieli w dniu śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Prawo do renty ma również małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, jeśli udowodni, że bezpośrednio przed śmiercią współmałżonka otrzymywała od niego alimenty na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi/separowanymi (nie dotyczy to mężczyzny).
5. Rodzice, jeżeli:
• spełniają warunki takie jak dla wdowy/ wdowca (odnośnie wieku, wychowywania dzieci lub niezdolności do pracy);
• zmarły ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.
Wysokość renty rodzinnej wynosi:
• 85% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba;
• 90% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby;
• 95% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są trzy osoby lub więcej.
Należy podkreślić, że wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, którą dzieli po równo między uprawnionych. Rentę rodzinną otrzymuje się od dnia powstania prawa do niej, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym został złożony wniosek o rentę. Jeśli wniosek został złożony w miesiącu, w którym zmarła osoba, po której przysługuje Ci renta lub następnym miesiącu, to renta rodzinna zostanie przyznana od dnia śmierci tej osoby.
Świadczenie jest wypłacane na dwa sposoby, tj. za pośrednictwem poczty bądź na rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Renta rodzinna nie może być niższa niż kwota najniższej renty rodzinnej. Jeśli obliczona renta jest niższa niż najniższe świadczenie, to łączna kwota renty dla wszystkich uprawnionych jest podwyższana do najniższej renty rodzinnej. Świadczenie jest co roku podwyższane (waloryzowane). Należy pamiętać, że renta rodzinna może być zawieszona albo zmniejszona, jeżeli uprawniony osiągnie przychód z tytułu zatrudnienia albo innej działalności, która podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.
DODATEK DLA SIEROTY ZUPEŁNEJ.
Dodatek dla sieroty zupełnej przysługuje sobie uprawnionej do renty rodzinnej nieposiadającej obojga rodziców (lub gdy ojciec był nieznany) bez względu na jej wiek. Aktualnie wysokość dodatku dla sieroty zupełnej wynosi 553,30 zł. Dodatek można uzyskać z ZUS-u, w tym celu należy złożyć stosowny wniosek oraz dokumenty stwierdzające daty zgonu rodziców bądź dokument stwierdzający datę zgonu matki i akt urodzenia, z którego wynika brak danych ojca. Wniosek można złożyć w dowolnym czasie, po spełnieniu warunków koniecznych do przyznania dodatku.
JEDNORAZOWE ODSZKODOWANIE Z TYTUŁU WYPADKU PRZY PRACY LUB CHOROBY ZAWODOWEJ.
Jeśli do śmierci osoby bliskie doszło w skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, to uprawnieni mogą starać się o odszkodowanie z ZUS.
Uprawnionymi do otrzymania odszkodowania w rozumieniu przepisów są:
• małżonek;
• dzieci: własne, drugiego małżonka, przysposobione;
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej;
• rodzice.
Osoby bliskie, które nie zostały wyżej wymienione nie mogą ubiegać się o odszkodowanie.
W celu otrzymania świadczenia należy złożyć stosowny wniosek w ZUS wraz z niezbędnymi dokumentami, m.in.: dokument stwierdzający datę urodzenia i datę zgonu osoby, po której ma być przyznane jednorazowe odszkodowanie, dokument potwierdzający stopień pokrewieństwa (powinowactwa) z osobą zmarłą, odpis skrócony aktu małżeństwa, jeżeli o świadczenie ubiega się wdowa lub wdowiec zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka, wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie, jeżeli przyznanie odszkodowania uzależnione jest od ustalenia niezdolności do pracy, zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat, dokument o ustaleniu prawa do alimentów na podstawie wyroku sądu lub ugody w odniesieniu do rodziców, osoby przysposabiającej, macochy, ojczyma (jeżeli nie pozostawali we wspólnym gospodarstwie lub osoba zmarła nie przyczyniała się do ich utrzymania). Wysokość jednorazowego odszkodowania wynosi obecnie 114 231 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, gdy do świadczenia uprawniony jest inny członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty to kwota ta wynosi 57 115 zł. Wysokość świadczenia może się jednak różnić, w wypadku większej liczby osób uprawnionych do uzyskania odszkodowania. Prawo do jednorazowego odszkodowania przedawnia się, jeżeli zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej.
W wypadku ubiegania się o wskazane powyżej świadczenia wnioski do ZUS można składać osobiście lub przez pełnomocnika w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS (pisemnie lub ustnie do protokołu) lub za pośrednictwem: operatora pocztowego bądź polskiego urzędu konsularnego. W zakresie pomocy w przygotowaniu wniosków można również zgłosić się do punktów nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w danym mieści, gminie lub powiacie.
Poza uzyskaniem wyżej wskazanych świadczeń, osoby najbliższe mogą w zależności od przyczyn śmierci członka rodziny, dochodzić swoich roszczeń zarówno w postępowaniu karnym (np. zasadzenie od sprawcy przestępstwa nawiązki, odszkodowania i zadośćuczynienia za doznana szkodę i krzywdę), jak i cywilnym, w szczególności zastosowanie ma tutaj przepis art. 446 Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z treścią powołanego przepisu, jeśli wskutek czynu niedozwolonego nastąpiło uszkodzenie ciała lub został wywołany rozstrój zdrowia poszkodowanego, a w ich konsekwencji nastąpiła śmierć poszkodowanego, to od odpowiedzialnego za powstanie szkody (tj. również od zakładu ubezpieczeń jako gwaranta ubezpieczającego) można domagać się:
• zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu;
• renty odszkodowawczej (alimentacyjnej);
• jednorazowego odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej;
• zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Rekompensatę finansową za śmierć osoby bliskiej, można równie uzyskać, gdy osoba ta miała wykupioną stosowna polisę, której zakres obejmował takie zdarzenie. W przypadku sporu z ubezpieczycielem, można zgłosić wniosek do Rzecznika Finansowego, który wspiera klientów w sporach z podmiotami rynku finansowego w tym ubezpieczycielami.
Potrzebujesz pomocy prawnej? Skorzystaj z darmowych porad w punktach na terenie całej Polski!
Z nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego skorzystać może:
– każda osoba fizyczna, która potwierdzi stosownym, pisemnym oświadczeniem, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej (do pobrania i podpisania w punkcie),
– osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniające innych osób w ciągu ostatniego roku, co należy potwierdzić dodatkowym oświadczeniem.
Każda osoba, która chce skorzystać z porady, powinna wcześniej umówić się na wybrany dzień i godzinę wizyty w konkretnym punkcie. Rejestracji można dokonać:
– telefonicznie pod numerem wskazanym na stronie internetowej starostwa lub urzędu miasta na prawach powiatu,
– on-line: za pośrednictwem strony zapisy-np.ms.gov.pl
Podczas rejestracji nie trzeba podawać żadnych swoich danych osobowych, ani informować o sprawie, w której potrzebujemy pomocy lub konsultacji.
