Kolizja i wypadek drogowy samochodem – odpowiedzialność karna
Termin wypadek drogowy a kolizja drogowa nie są tożsame. Oba terminy stanowią zdarzenia drogowe, jednak odróżnia je charakter i skala konsekwencji, które powstają na skutek obu tych zdarzeń. Terminy te nie występują ani w kodeksie karym ani w kodeksie wykroczeń.
Przepis art. 177 k.k. traktuje o wypadku drogowym. Artykuł ten penalizuje czyn polegający na spowodowaniu wypadku w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Zatem powołując się na powyższy przepis „wypadek drogowy” w języku prawniczym określony jest jako „wypadek w ruchu lądowym”. Jeżeli na skutek powyższego zdarzenia ofiara odniosła obrażenia powodujące rozstrój zdrowia trwający powyżej 7 dni, zdarzenie to określane jest jako wypadek drogowy kwalifikowany według art. 177 § 1 k.k. Zatem nie każde spowodowanie wypadku będzie skutkować odpowiedzialnością z artykułu 177 k.k., albowiem warunkiem uznania wypadku za przestępstwo jest naruszenie dobra prawnego innej osoby w postaci jej życia lub zdrowia, które trwa powyżej 7 dni. Uszczerbek na zdrowiu, śmierć człowieka przy wypadku ciężkim warunkuje odpowiedzialność karną na mocy art. 177 § 2 k.k. Spowodowanie lżejszego uszczerbku nie będzie zatem stanowić realizacji znamion czynu zabronionego, lecz może być oceniane jedynie na gruncie Kodeksu wykroczeń . Zatem kolizja drogowa to zdarzenie drogowe, którego skutki zdrowotne osób innych niż sam sprawca będą lżejsze, niż wywołanie rozstroju zdrowia trwającego powyżej 7 dni. Kluczowym aspektem w rozróżnieniu omawianych terminów jest zależność między trwaniem skutków zdrowotnych a okresem czasowym trwającym powyżej 7 dni. Na uwagę zasługuje stanowisko SN zaprezentowane w uchwale z 18.11.1998 r., I KZP 16/98 o treści: „Nie popełnia przestępstwa, kto naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała lub rozstrój zdrowia trwające nie dłużej niż 7 dni”.
Odpowiedzialność karna na gruncie k.k.
Według uzasadnienia rządowego projektu do Kodeksu karnego zrezygnowano z karalności zdarzeń drogowych powodujących skutki w zakresie zdrowia opisane w przepisie art 157 § 2, tj. takie skutki zdrowotne, których objawy trwają do 7 dni. Rezygnacja ta podyktowana jest tym, iż istnieją inne formy rozwiązywania konfliktu społecznego bez uruchamiania sankcji za występek. Należy tu wymienić powszechny obowiązek ubezpieczeń komunikacyjnych, możliwość dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej a także ich karalność jako wykroczeń . Karalność zdarzeń w komunikacji na podstawie k.k. uzależniona jest od rozmiaru i stopnia ciężkości powstałych skutków w zakresie życia i zdrowia. Kodeks karny w odniesieniu do karalnego wypadku wyróżnia lekki wypadek, o czym stanowi artykuł 177 § 1 k.k. oraz ciężki wypadek na podstawie art 177 § 2 k.k. Kodeks wprowadza także typy kwalifikowane przez nieumyślne następstwo w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób w odniesieniu do umyślnego (przepis art. 173 § 3 k.k.) oraz nieumyślnego (art. 173 § 4 k.k.) spowodowania katastrofy.
Przesłanki odpowiedzialności za kolizję drogową.
W przypadku kolizji drogowej istotne jest samo stworzenie niebezpiecznej sytuacji w ruchu drogowym. Zgodnie z tezą wyroku SO z dnia 29.03.2019 r., IV Ka 174/19: „Dla zaistnienia wykroczenia z art. 86 § 1 k.w. wystarczającym jest bowiem obiektywne stwierdzenie, że w skutek niezachowania należytej ostrożności przez obwinionego kierowcę spowodowane zostało zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, niezależnie od tego czy nastąpił skutek w postaci uszkodzenia mienia lub zdrowia bądź życia ludzkiego. Nie jest też istotne czy kierowca ponosi wyłączą odpowiedzialność za powstałą później kolizję drogową, ani czy inny współuczestnik ruchu drogowego jest za ten wypadek w jakikolwiek sposób współodpowiedzialny, gdyż zdarzenie to stanowi jedynie dowód popełnionego wykroczenia. Osoba odpowiadająca z art. 86 § 1 k.w. nie jest więc karana za uszkodzenie cudzego pojazdu a za samo stworzenie niebezpiecznej sytuacji w ruchu drogowym” . Osoba, która na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, nie zachowując należytej ostrożności, powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym podlega karze grzywny, o czym stanowi przepis art. 86 § 1 k.w. Natomiast jeżeli następstwem tego wykroczenia jest spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia innej osoby, to wysokość grzywny nie może być niższa niż 1500 złotych, zgodnie z art. 86 § 1a k.w. W przypadku gdy osoba, która popełnia niniejszy czyn, jest w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, to podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny w wysokości nie niższej niż 2500 złotych (art. 86 § 2 k.w.). Na mocy niniejszego artykułu można także orzec zakaz prowadzenia pojazdów.
Spowodowanie wypadku komunikacyjnego – art. 177 k.k.
Przestępstwo opisane w przepisie art. 177 k.k. jest przestępstwem powszechnym. Jego sprawcą może być każdy uczestnik ruchu. Może to być nie tylko kierowca, ale także pieszy . Nie należy wykluczyć także odpowiedzialności osoby, która oddziałuje z zewnątrz na uczestników ruchu. Może to być osoba, która oblewa wodą szybę jadącego samochodu, rzuca kamieniem lub rowerzysta, jeżeli zachowaniem tym spowoduje wypadek, w którym to inna osoba odniesie obrażenia ciała ujętych w art. 157 § 1 k.k.) . Zgodnie ze stanowiskiem SN z 9.12.2010 r., III KK 196/10, powierzenie samochodu osobie nieposiadającej uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych i faktycznych umiejętności do kierowania takim pojazdem może być traktowane jako współsprawstwo przestępstwa wypadku drogowego.
Czynność sprawcza omawianego przestępstwa polega na spowodowaniu wypadku, który jest skutkiem naruszenia przez sprawcę zasad bezpieczeństwa w ruchu. Dochodzi do niego na skutek naruszenia, choćby nieumyślnie, zasad bezpieczeństwa, które obowiązują w danym rodzaju ruchu. Zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym to zasady zawarte w odpowiednich przepisach, które określają sposób korzystania z ruchu. To reguły ujęte w przepisach dotyczących porządku poruszania się na szlakach komunikacyjnych i zachowanie się w typowych dla ruchu sytuacjach lub wyrażone przez przyjęte oznakowanie, oświetlenie i sygnalizację. To także reguły, które nie są nieskodyfikowane w sposób szczegółowy, a które wynikają z wyżej wymienionych przepisów oraz istoty bezpieczeństwa w ruchu, które muszą znaleźć zastosowanie wszędzie tam, gdzie przepis nie został sprecyzowany. Ustawodawca użył sformułowania „kto, naruszając, chociażby nieumyślnie…” Nie oznacza to jednak, że sąd może pominąć przy ustalaniu przesłanek odpowiedzialności za czyn z art. 177 k.k. dokładne ustalenie kształtu strony podmiotowej”.
Omawiając kwestię „nieumyślonego naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym” warto jednak przytoczyć interesujący wyrok SA we Wrocławiu z 19.12.2017 r., II AKa 281/17, który podnosi zagadnienie świadomości zachowania się kierującego: „W zależności od rodzaju stworzonej przez kierującego pojazdem mechanicznym sytuacji drogowej, wynikającej z naruszenia podstawowych zasad ruchu drogowego, ze świadomością wysokiego prawdopodobieństwa zaistnienia negatywnych skutków, którym sprawca nie stara się przeciwdziałać, możliwe jest uznanie, że potrącenie na przejściu dla pieszych człowieka ze skutkiem śmiertelnym, stanowi zbrodnię zabójstwa popełnionego w formie zamiaru ewentualnego (art. 148 § 1 k.k.), a nie wypadek komunikacyjny określony w art. 177 § 2 k.k.”. Zatem przedmiotem przestępstwa z art. 177 k.k. jest bezpieczeństwo w komunikacji a ubocznym przedmiotem ochrony są zdrowie oraz życie o czym stanowi art. 177 § 2 kk.
Sankcje za spowodowanie wypadku drogowego.
Jeżeli na skutek zdarzenia drogowego ofiara odniosła obrażenia powodujące rozstrój zdrowia trwający powyżej 7 dni, mamy do czynienia z wypadkiem drogowym. Czyn ten zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 3, o czym stanowi art. 177 § 1 k.k.
Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo spowodowanie u innej osoby ciężkiego uszczerbku na zdrowiu określonego w art. 156 § 1 k.k. (tj. uszczerbek w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała), sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8, o czym stanowi art. 177 § 2 k.k. Przestępstwo to należy do grupy przestępstw względnie wnioskowych. Wszczęcie postępowania następuje zazwyczaj z urzędu. Jedynie w przypadku gdy pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, do wszczęcia postępowania potrzebny jest jej wniosek.
Sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym.
Kolejny przepis, który reguluje odpowiedzialność sprawców zdarzeń w komunikacji to art. 173 k.k. Paragraf 1 tego artykułu dotyczy sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającej życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach. Sprawca tego czynu podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Jeżeli skutkiem tego czynu jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12 o czym stanowi paragraf 3 .
Omawiając powyższe przestępstwa należy także przytoczyć przepis art. 178 k.k.. który traktuje o zaostrzeniu karalności wobec sprawcy katastrofy lub wypadku, znajdującego się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub jeżeli sprawca ten zbiegł z miejsca zdarzenia. W takiej sytuacji sąd orzeka karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, a w wypadku przestępstwa określonego w art. 177 § 2 k.k. w wysokości nie niższej niż 2 lata, do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego o połowę.
Skutki dla pokrzywdzonych.
Roszczenia ze szkody powstałej w wyniku kolizji drogowej przedawnią się już 3 lata od dnia w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, o czym stanowi art. 4421 § 1 k.c. Natomiast jeżeli szkoda jest wynikiem zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie tej szkody ulega przedawnieniu z upływem lat 20 od dnia popełnienia przestępstwa. Nie ma znaczenia, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, zgodnie z art. 4421 § 2 k.c. Jest to bowiem typowy termin dla szkód powstałych w konsekwencji popełnienia przestępstwa.
Zasada ograniczonego zaufania.
Na zakończenie rozważań dotyczących odpowiedzialności za spowodowanie zdarzenia drogowego należy podkreślić iż, kierowców obowiązuje tzw. zasada ograniczonego zaufania . W niniejszy temacie zachowuje aktualność stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w wyroku wydanym na gruncie Kodeksu karnego z 1969 r., w którym to Sąd stwierdził, że: „Kierowca ma obowiązek nie tylko prowadzić pojazd zgodnie z obowiązującymi nakazami i zakazami, lecz winien on także prowadzić pojazd w sposób rozważny i ostrożny. Oznacza to, że kierujący pojazdem winien zachować bezpieczną szybkość, czyli dostosować ją do konkretnych warunków drogowych, m.in. do natężenia ruchu, warunków atmosferycznych, widoczności, nawierzchni i predyspozycji kierowcy. Trudno przecież uznać jazdę za bezpieczną i rozważną z szybkością 90–100 km/h wieczorem, nieoświetloną jezdnią obok kilkudziesięciu samochodów oczekujących w kolejce przed ruchliwą stacją benzynową, gdzie w każdej chwili można było spodziewać się jakiejś przeszkody, a oskarżony znajdował się w stanie głębokiego upojenia alkoholowego, któremu towarzyszy obniżenie sprawności psychofizycznych, zwłaszcza upośledzenie uwagi, opóźnienie reakcji na bodźce wzrokowe, obniżona samokontrola i samokrytycyzm oraz wzmożenie zuchwalstwa i pewności siebie”.
Podsumowując powyższe rozważania każdy uczestnik ruchu zobligowany jest do przestrzegania zasad i przepisów bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. W ten sposób unikniemy wszelkich zdarzeń skutkujących rozstrojem zdrowia i odpowiedzialnością za dany czyn.
Bibliografia:
Literatura:
Bownik, S.J., Pieszy jako podmiot przestępstwa wypadku drogowego Palestra 29/7-8(331-332) 1985 r.
Gniewek, E., Machnikowski, P.(red). Kodeks cywilny Komentarz, Wydawnictwo CH Beck, Warszawa 2021 r.
Grześkowiak, A.,Wiak, K., (red). Kodeks Karny. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2021 r.
Akty normatywne:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny.
Orzecznictwo:
Wyrok SN z 17.06.1983 r., IV KR 113/83, OSNPG 1984/4, poz. 24.
Wyrok SN z 10.07.2008 r., II KK 37/08, LEX nr 438481.
Wyrok SA z 19.12.2017 r., II AKa 281/17, OSAW 2018/1, poz. 372.
Uchwała SN z 18.11.1998 r., I KZP 16/98, OSNKW 1998/11–12, poz. 48.
Uchwała SN z 28.02.1975 r., V KZP 2/74, OSNKW 1975/3–4, poz. 33.
Postanowienie SN z 9.12.2010 r., III KK 196/10, LEX nr 736750.
Wyrok SO z dnia 29 marca 2019 r., IV Ka 174/19, LEX nr 2673181.
Potrzebujesz pomocy prawnej? Skorzystaj z darmowych porad w punktach na terenie całej Polski!
Z nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego skorzystać może:
– każda osoba fizyczna, która potwierdzi stosownym, pisemnym oświadczeniem, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej (do pobrania i podpisania w punkcie),
– osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniające innych osób w ciągu ostatniego roku, co należy potwierdzić dodatkowym oświadczeniem.
Każda osoba, która chce skorzystać z porady, powinna wcześniej umówić się na wybrany dzień i godzinę wizyty w konkretnym punkcie.
Rejestracji można dokonać:
– telefonicznie pod numerem wskazanym na stronie internetowej starostwa lub urzędu miasta na prawach powiatu,
– on-line: za pośrednictwem strony zapisy-np.ms.gov.pl
Podczas rejestracji nie trzeba podawać żadnych swoich danych osobowych, ani informować o sprawie, w której potrzebujemy pomocy lub konsultacji.